|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
"Biblioteka w Szkole"
00-950 Warszawa
skr. pocztowa 109
email:
bws@sukurs.edu.pl
tel./fax 0-22 832 36 12
tel. 832 36 11 |
|
|
|
|
| Bohaterowie bajek i ba¶ni: rycerze |
|
|
Nasi przodkowie s³uchali z zapartym oddechem opowie¶ci o tym, co wydarzy³o siê za górami, za lasami, za morzami. Pokazywa³y one w³a¶ciwe zasady postêpowania, mówi³y o ¿yciu, czynach i przygodach królów, ksiê¿niczek i rycerzy. Kto z nas nie marzy³ choæ raz, by przenie¶æ siê
w dawne czasy, gdy waleczni rycerze w l¶ni±cych zbrojach dokonywali szlachetnych czynów? Szkoda, ¿e dzi¶ prawdziwych rycerzy ju¿ nie ma...
A przecie¿, jak bardzo móg³by siê zmieniæ ¶wiat, gdyby¶my pielêgnowali to, co rycerstwo zostawi³o nam w spadku najcenniejszego: sen o cz³owieku rycerskim.
Jednak dawniej bywa³o inaczej...
|
 |
|
W ¶redniowiecznych wojnach najwa¿niejsz± rolê odgrywali rycerze. Rycerz by³ nie tylko wojownikiem, musia³ byæ równie¿ "rycerski". S³owo "rycerz" wywodzi siê z jêzyka niemieckiego (ritter - je¼dziec) i pocz±tkowo odnosi³o siê do umiejêtno¶ci jazdy konnej. Jednak pó¼niej "rycersko¶æ" zaczê³a oznaczaæ okre¶lony ¶cis³ymi regu³ami sposób ¿ycia - idea³ "rycerza bez trwogi i skazy".
Nale¿a³o ¶ci¶le przestrzegaæ rycerskich zasad. Oto kodeks rycerza:
1. Broni zawsze swego honoru i czci.
2. Jest odwa¿ny i nie lêka siê ¿adnego niebezpieczeñstwa.
3. Walczy szlachetnie i szanuje przeciwnika.
4. Szkoli siê w rycerskim rzemio¶le.
5. Wystêpuje w obronie s³abszych i kobiet.
6. Zawsze mówi prawdê i jest sprawiedliwy.
7. Jest wierny w³adcy i ojczy¼nie.
8. Nigdy nie ³amie danego s³owa.
9. Okazuje cze¶æ kobietom i zachowuje siê uprzejmie wobec wszystkich.
|
 |
 |
|
Rycerzem móg³ zostaæ tylko cz³owiek dobrze urodzony (nie ch³op). W wieku siedmiu lat przeznaczony do stanu rycerskiego ch³opiec udawa³ siê na dwór, by s³u¿yæ jako pa¼. Us³ugiwa³ przy stole i pomaga³ pani domu, aby nauczyæ siê dobrych manier i przyzwoitego zachowania, rano pomaga³ panu w ubieraniu i s³u¿y³ jako "ch³opiec na posy³ki". Uczy³ siê umiejêtno¶ci praktycznych - jazdy konnej, fechtunku, zapasów, walki w³óczni± oraz konserwacji broni i zbroi. Wpajano mu te¿ mi³o¶æ do Boga, szacunek dla starszych i chêæ niesienia pomocy. Do jego zadañ nale¿a³o równie¿ opiekowanie siê koñmi.
|
 |
|
W czternastym roku ¿ycia pa¼ zostawa³ giermkiem. W wychowaniu giermka stawiano nacisk na opanowanie technik walki - najazd z kopi±, walka mieczem, maczug± czy toporem. Oczekiwano te¿ od giermka postêpów w doskonaleniu obycia towarzyskiego - wa¿na by³a umiejêtno¶æ tañca, odpowiednie zachowanie siê przy stole, czynienie honorów damom. Giermek mia³ ju¿ obowi±zek towarzyszyæ swemu panu na wojnie, dbaj±c o jego konie i zbrojê. Czêsto bra³ udzia³ te¿ w potyczkach i wa¶niach, poniewa¿ musia³ stawaæ do walki po stronie pana.
|
|
Giermkowie zostawali zwykle rycerzami, gdy skoñczyli 21 lat. Giermek, który wykaza³ siê wielk± odwag±, móg³ zostaæ pasowany na rycerza na polu bitwy.
|
|
Giermkowie zostawali zwykle rycerzami, gdy skoñczyli 21 lat. Giermek, który wykaza³ siê wielk± odwag±, móg³ zostaæ pasowany na rycerza na polu bitwy.
|
 |
 |
|
Turniej by³ wielkim wydarzeniem, trwaj±cym niekiedy kilka dni. Dla rycerza by³ idealn± okazj± do æwiczenia siê w wojennym rzemio¶le i do zaprezentowania swych umiejêtno¶ci. Rozgrywany by³ w pobli¿u zamku i przyci±ga³ t³umy publiczno¶ci. Dwaj rycerze dosiadali koni i przystêpowali do pojedynku. Ich rumaki by³y przystrojone bogato haftowan± materi±, by³y to konie silne i przysadziste (aby unie¶æ postawnego rycerza w zbroi). Zbroja czasem by³a tak ciê¿ka, ¿e rycerz nie by³ w stanie samodzielnie dosi±¶æ konia. Na tarczach umieszczali swoje god³a i herby, czyli swoje znaki rodowe. Miecz to broñ wyj±tkowo ciê¿ka, czasem by³ ozdobiony klejnotami i z³ocony. Utrata tarczy lub miecza w czasie walki by³a najwiêksz± zniewag± dla rycerza. Czasem rycerz otrzymywa³ od darz±cej go wzglêdami damy jaki¶ drobiazg np. szarfê lub chusteczkê. Przywi±zywa³ j± do kopii, a po zakoñczeniu walki zwraca³ pani swego serca. Kopia by³a drewniana, bardzo ciê¿ka, têpo zakoñczona, za jej pomoc± rycerz stara³ siê zwaliæ przeciwnika z konia. Celem pojedynku nie by³o pozbawienie ¿ycia rywala, ale i tak czêsto uczestnicy wychodzili z niego mocno poturbowani. He³m, tzw. ¿abi pysk, przytwierdzony by³ do napier¶nika, a w±ska szczelina na poziomie oczu pozwala³a widzieæ przeciwnika tylko wtedy, gdy pochylony rycerz pêdzi³ wprost na niego. Zwyciêzcy przypada³ koñ i zbroja pokonanego. Oprócz pojedynków mo¿na by³o ogl±daæ zawody w strzelaniu z ³uku, mecze zapa¶nicze i walki na miecze.
|
 |
Ju¿ miecze siê b³yszcz± ze stali.
Ju¿ ch³opcy do walki wybrani.
I ka¿da dziewczyna roni ³zy,
Dlaczego to w³a¶nie ty.
¯egnaj rycerzyku mój.
Ju¿ przed tob± trud i znój.
Pomacham ci na po¿egnanie,
Choæ pustka w moim sercu zostanie.
¯egnaj rycerzyku mój.
Najwa¿niejszy honor twój.
Pomacham ci na po¿egnanie,
Na zawsze w mym sercu zostaniesz.
Ewa Sojecka - ¯egnaj rycerzyku mój
|  |
|
Co roku na zamku w Golubiu-Dobrzyniu odbywaj± siê turnieje i zawody rycerskie, na które ¶ci±ga barwny korowód rycerzy z wielu krajów Europy oraz towarzysz±ce im damy.
|
|
Podobno w jaskiniach tatrzañskich ¶pi± twardym snem dzielni rycerze z dawnych czasów, strzeg±c nieprzebranych skarbów. Gdy nadejdzie czas, rycerze przebudz± siê, by pod wodz± dawnych bohaterów walczyæ o wiarê, wolno¶æ, honor i ojczyznê. A zgromadzone bogactwa pomog± im w osi±gniêciu tego celu.
|
|
... i Rycerzach Okr±g³ego Sto³u g³osi, ¿e Artur w cudowny sposób (wyci±gaj±c ze ska³y zaczarowany miecz Eskalibur) zdoby³ tron Anglii i po¶lubi³ piêkn± Ginewrê. Otrzyma³ od niej w darze Okr±g³y Stó³, wykonany przez czarodzieja Merlina. Zgromadzi³ wokó³ niego najbardziej walecznych mê¿ów i za³o¿y³ bractwo Rycerzy Okr±g³ego Sto³u. Zasiada³o przy nim 150 rycerzy, znanych z mêstwa i odwagi. Kszta³t sto³u wyklucza³ spory o pierwszeñstwo miejsc i wyznacza³ zasadê, ¿e wszyscy rycerze maj± byæ sobie równi. Do najs³awniejszych rycerzy nale¿eli: Lancelot, Tristan i Galahad.
|
|
Zawisza Czarny z Garbowa to najbardziej znany polski rycerz. Zosta³ pasowany w 1396 r. i w nied³ugim czasie zyska³ s³awê pierwszego rycerza Europy. Bra³ udzia³ w sze¶ciu wojnach, tak¿e w s³ynnej bitwie pod Grunwaldem. Zawisza jeszcze za ¿ycia sta³ siê legend±. By³ uczciwy, wierny i zawsze dotrzymywa³ danego s³owa, co znalaz³o wyraz w znanym do dzi¶ powiedzeniu.
|
|
Rycerzy, b³±dz±cych tu i tam w poszukiwaniu przygód, nazywano b³êdnymi. Najbardziej znany to Don Kichot z La Mañczy, bohater powie¶ci hiszpañskiego pisarza Cervantesa. Pasowany przez ober¿ystê na rycerza, wyrusza w po³atanej zbroi, na chudej szkapie i z giermkiem Sanczo Pans± w ¶wiat, by walczyæ z.. wiatrakami.
|
 |
Gdy wojna siê skoñczy³a,
Wsiad³ rycerz Sza³awi³a
Na bu³anego konia.
Za giermka wzi±³ gamonia,
Co po wsiach kury krad³,
I milcz±c ruszy³ w ¶wiat.
Mia³ giermek Roch na imiê.
Nos odmro¿ony w zimie
Na gêbie mu wykwita³
Jak rzepa pospolita.
A nade wszystko Roch
Spaæ lubi³, bo by³ ¶pioch.
Mia³ rycerz zbrojê pod³±
I niewygodne siod³o,
Do tego uprz±¿ biedn±
I strzemiê tylko jedno,
Lecz za to ¿y³ w nim duch,
Co starczy³by za dwóch.
Tylko na jedn± nogê
Przy bucie mia³ ostrogê,
Gor±cy w walkach udzia³
Sprawi³, ¿e w³os mu zrudzia³.
Nietêg± postaæ mia³,
Lecz rycerz by³ na schwa³.
Jan Brzechwa - Przygody rycerza Sza³awi³y [fragm.]
|
 |
Oto rycerz Krzykalski,
Spójrzcie co za mina!
Zdarzy³o mu siê kiedy¶
Z³apaæ Tatarzyna.
Krzyczy: "Hura! To moja
Odwaga i mêstwo!
Wróg w niewoli! Ja gór±!
Odnios³em zwyciêstwo!
Nieustraszony jestem,
Wiec natar³em zbrojnie!
Hura! Hura! Jam pierwszy
¦mia³ek na tej wojnie!
Któ¿ by siê móg³ porównaæ
Z takim bohaterem?
Niech tu sam król przyjedzie
Z najwiêkszym orderem!
Dla mnie wszystkie zaszczyty!
Dla mnie cze¶æ i chwa³a!
Z³apa³em Tatarzyna!
Zdoby³em trzy dzia³a!"
Wiêc krzycz± mu:
"Przyprowad¼ tego Tatarzyna!"
A Krzykalski: "Nie mogê,
Bo mnie za ³eb trzyma!"
Julian Tuwim - Rycerz Krzykalski
|  |
 |
A czy znacie zwi±zki frazeologiczne (czyli po³±czenia kilku wyrazów u¿ywane w mowie potocznej i jêzyku literackim) zwi±zane z rycerstwem?
Dama serca - kobieta, której honoru rycerz broni³ i w której barwach walczy³
w turniejach
Kruszyæ kopiê - walczyæ, spieraæ siê o co¶, broniæ jakiej¶ sprawy
Podj±æ rêkawicê - przyj±æ wezwanie do walki
Rzuciæ rêkawicê - wyzwaæ na pojedynek
Wróciæ z tarcz± - powróciæ jako zwyciêzca
Wst±piæ w szranki - stan±æ do boju
|
By³ rycerz serca wielkiego,
Co z obcej przyby³ krainy,
I wzrostu by³ ogromnego,
I si³ê mia³ jak nikt inny.
Anna Lewkowska - Mechaniczny rycerz [fragm. ksi±¿ki]
|  |
Chcesz dowiedzieæ siê wiêcej o rycerzach -
popro¶ rodziców o g³o¶ne czytanie lub sam poczytaj!
Jan Brzechwa "Przygody rycerza Sza³awi³y"
Karol Bunsch "O Zawiszy Czarnym opowie¶æ"
U. Waldo Cutler "Król Artur i rycerze Okr±g³ego Sto³u"
Halina Górska "O ksiêciu Gotfrydzie rycerzu gwiazdy wigilijnej"
Jan Kasprowicz "O ¶pi±cych rycerzach w Tatrach"
Anna Lewkowska "Mechaniczny rycerz"
Wofgang Tarnowski "Rycerze"
Natalia Usenko, Andrzej Nied¼wied¼ "Bajki o smokach i rycerzach"
|
Bibliografia:
Czas rycerzy: ¶redniowiecze w Europie. Lublin, Wydawnictwo Pawe³ Skokowski 2001
Peschke Hans-Peter von "Zamki". Wroc³aw, Atlas 2005
Steele Philip "Ksiêga zamków". Poznañ, Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spó³ka 1998
Strza³kowska Ma³gorzata "O rycerzach". ¦wierszczyk 2003 nr 19 s. 4-5
Tarnowski Wofgang "Rycerze". Wroc³aw, Atlas 1995
Zamki ¶redniowiecza [Podró¿e w przesz³o¶æ]. Oficyna Wydawnicza Atena 1992
|
|
|
|
|
|
