|
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej
od Jana do Jana
W 400-lecie śmierci Jana
Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego
Wystawa w Pałacu Rzeczypospolitej
pl. Krasińskich 3/5, Warszawa
17 maja - 17 lipca 2005 r.
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (BOZ) od 1811 r. do niemal całkowitego zniszczenia w 1944 r.
znajdowała się przy Pałacu Błękitnym w Warszawie przy ul. Senatorskiej,
wcześniej, od XVI w., w Zamościu. Była to jedna z
najcenniejszych kolekcji w Polsce przed II wojną światową. Zbiory artystyczne
zgromadzone przez Zamoyskich w pałacu uległy niemal całkowitej zagładzie 25
września 1939 r. Utracono wówczas bezpowrotnie kolekcje: medali i monet,
militariów, rzeźby, szkła i ceramiki, oraz liczącą 400 obrazów i miniatur
kolekcję malarstwa. Zniszczeniu uległy również pieczołowicie gromadzone
pamiątki rodzinne oraz historyczne. Pozostały po nich jedynie pojedyncze obiekty.
Największym skarbem był
jednak księgozbiór. Z ok. 120 000 druków ocalało ponad 1800
(czyli 1,5 %), na szczęście najcenniejszych inkunabułów i druków XVI
wieku, w tym wiele unikatów, oraz duża część rękopisów. Znajdują się wśród nich
najważniejsze dokumenty polskich dziejów i kultury: najstarszy i najważniejszy
przekaz kroniki Galla Anonima z XIV w., jedyny
autograf wiersza Jana Kochanowskiego (jeden z trzech w ogóle istniejących),
statuty litewskie z XVI w., listy Erazma z Rotterdamu
do Piotra Tomickiego, przepięknie iluminowane kodeksy średniowieczne, np. Sakramentarz tyniecki z XI w. i
Starożytności żydowskie Józefa
Flawiusza w XV w., oraz renesansowe tak wspaniałe
dzieła jak Złota legenda Jakuba de Voragine zdobiona we Włoszech w XV w. czy
bezcenna Sforziada
oraz Kodeks acybiskupów
gnieźnieńskich. Biblioteka posiadała też znakomitą kolekcję atlasów
renesansowych, z których trzy prezentowane są na wystawie.To
BOZ posiada największą część renesansowych księgozbiorów króla Zygmunta Augusta
i Szymona Szymonowica. Są też świadectwa zaangażowania patriotycznego Rodziny:
pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i pióropusz z czako księcia Józefa
Poniatowskiego.
Jan Zamoyski (1912-2002),
który objął Ordynację po śmierci ojca 5 maja 1939 r., z sentymentem wspominał
pierwszą rozmowę z
Dyrektorem BOZ: "Gdy miałem 21 czy 22 lata dyrektor Biblioteki
Ordynackiej, zaprosił mnie któregoś dnia do swego gabinetu i powiada: Muszę
Panu powiedzieć - ponieważ Pan jest najstarszy i przejmie Pan kiedyś Ordynację
- że na to Pan Bóg stworzył was i dał wam w ręce Ordynację, żebyście myśleli i
pracowali dla Biblioteki Ordynackiej. Cała reszta jest nieważna. Biblioteka
jest ważna!". Mimo ogromnych strat, jakie ponosiła od XVII w., BOZ była jednym
z najlepszych księgozbiorów polskich i nie ustępowała wartością europejskim
kolekcjom arystokratycznym.
Właściciele nie tylko byli świadomi wartości
posiadanego zbioru i ponosili w związku z jego utrzymaniem i powiększeniem
poważne koszty, ale traktowali go jako dobro narodowe, mające służyć społeczeństwu,
przede wszystkim poznaniu własnej historii. Służyło temu otwarcie biblioteki
dla uczonych, a także powoływanie na dyrektorów wybitnych historyków. Ostatni
ordynat Jan Zamoyski (1912-2002) przekazał po II wojnie światowej ocalały
fragment BOZ w depozyt Bibliotece Narodowej. Dzięki hojności rodziny Zamoyskich
został uzupełniony w 2004 roku przez spuściznę i archiwum Jana Zamoyskiego.
Wystawa Biblioteka Ordynacji Zamojskiej
: od Jana do Jana została zorganizowana przez Bibliotekę Narodową i
miasto Zamość dla uczczenia 400-lecia śmierci Jana Zamoyskiego, kanclerza i
hetmana wielkiego koronnego. Jest również hołdem dla Jana Zamoyskiego -
senatora III Rzeczypospolitej Polskiej i ostatniego ordynata zamojskiego.
Jest to pierwsza
monograficzna prezentacja dziejów i zbiorów liczącej ponad 400 lat kolekcji
rękopisów, książek drukowanych, map, atlasów i zgromadzonej przez 16 pokoleń
linii ordynackiej Zamoyskich - jednej z najbogatszych i najbardziej wpływowych
rodzin polskich, według Normana Daviesa najbardziej wpływowych rodów
kontynentu. Większość nigdy nie była pokazywana.
Zapraszam na wystawę
dr Tomasz Makowski
komisarz wystawy |
