¦wi±teczny stó³
¦wi±teczny stó³ gospodynie przykrywa³y bia³ym obrusem, na ¶rodku stawia³y koszyk wype³niony kolorowymi kraszankami, kokoszk± z kurczakami lub figur± baranka .
Baranek to najbardziej znamienny symbol ¶wi±t wielkanocnych - w¶ród chrze¶cijan uosabia zwyciêstwo Chrystusa, który jak ofiarny baranek odda³ swoje ¿ycie za ludzi, by nastêpnie zmartwychwstaæ i odnie¶æ zwyciêstwo nad grzechem, z³em i ¶mierci±.
W wielkanocnej tradycji przoduj± baranki cukrowe , czasem z czekolady lub zmarcepanu.
Koszyki wykonane by³y z prasowanej s³omy, specjalnie dobieranej odcieniami koloru zbó¿. Na zewn±trz koszyki ozdabiano ga³±zkami wiecznie zielonego bukszpanu, borówki bruszwicy albo barwinka pospolitego. Tak powinien byæ przystrojony koszyk ze ¶wiêconk±, któremu na stole przys³uguje szczególne miejsce.
Gospodynie nie zapomina³y o wielkanocnym bukiecie. Od pokoleñ na jego kompozycjê sk³adaj± siê ulistnione ga³±zki brzozy oraz kwitn±cej wierzby i leszczyny. Aby ozdobiæ bukiet kobiety k³ad³y kwitn±ce ga³±zki forsycji.
Tak ozdobiony stó³ nawet przy najskromniejszym posi³ku poprawi³ nastrój. Nie musia³o byæ dostatnio, ale piêknie. Warto pamiêtaæ, ¿e dobór potraw w koszyku nigdy nie by³ przypadkowy. Od wieków ka¿dy Bo¿y dar symbolizowa³ co innego, uznanego przez ludow±, jak i chrze¶cijañsk± tradycjê. Zestaw tych darów siê zmienia³, ograniczano ich ilo¶æ, a¿ pozosta³o tylko sze¶æ, by ostatecznie powiêkszyæ do siedmiu. Ten zestaw, przyjêty w okresie wczesnego romantyzmu, obowi±zuje do dzi¶. Potraw w koszyku mo¿e byæ wiêcej, ale tych siedem powinno siê w nim znale¼æ przede wszystkim. Symbolizuj± bowiem tre¶æ chrze¶cijañstwa.
Symbole ¶wi±teczne
Kolorowe jajko
Malujemy je farbkami, flamastrami, barwimy na ró¿ne kolory, naklejamy wycinanki - zdobienie pisanek ma w Polsce bardzo d³ug± tradycjê i jest nieod³±czn± czê¶ci± przygotowañ do ¶wi±t wielkanocnych. Jajko pomalowane na czerwono mia³o odwracaæ od cz³owieka z³e si³y.
Palma
Palma to pami±tka uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Palmy mia³y chroniæ przed chorobami i zapewniæ dobre plony. Obecnie palmy robi siê z suszonych kwiatów, mchów, traw.
Wykorzystuje siê ga³±zki wierzby, bukszpanu, borówek, które s± znakiem pokoju, przynoszonego przez Chrystusa. W Polsce borowinkê, bukszpan wk³ada siê do koszyczka zamiast ga³±zki oliwnej.
¦wiêcone
¦wiêcone, zwane te¿ ¶wiêconk±, ma swoje prapocz±tki w VIII wieku. Do Polski zwyczaj ten dotar³ w XIV stuleciu. Najpierw do ¶wiêcenia noszono tylko baranka z chleba, pó¼niej dok³adano kolejno: ser, mas³o, ryby, olej, miêso, ciasto, wino, jajka i inne pokarmy. Rodzaj ¶wiêconych pokarmów by³ ró¿ny - w zale¿no¶ci od tradycji ludowych i chrze¶cijañskiej symboliki produktów, zmieniaj±cej siê na przestrzeni wieków. Teraz w zasadzie nie ma znaczenia, jakie pokarmy w³o¿ymy do koszyka. Wa¿ne jest, ¿eby by³o w nim siedem podstawowych - chleb, jajko, ser, wêdlina, chrzan, ciasto i sól.
Zwyczaj ¶wiêconki w Polsce najpó¼niej dotar³ do mieszkañców Pomorza, a przynajmniej jego kaszubsko-kociewskiej czê¶ci. Przywie¼li go w 1920 roku przesiedleñcy ze ¶rodkowej Polski. Przed wielkanocnym ¶niadaniem stó³ kropi³ tu, przy pomocy witek z po¶wiêconej palmy, najstarszy mê¿czyzna w rodzinie . Potem, kiedy zwyczaj ¶wiêconki by³ ju¿ celebrowany na tych terenach, senior rodu kropi³ tylko te pokarmy, które pojawi³y siê na stole, a nie zosta³y po¶wiêcone w ko¶ciele.
Chleb
W tradycji chrze¶cijañskiej jest najwa¿niejszym z symboli, poniewa¿ przedstawia cia³o Chrystusa. We wszystkich kulturach jest pokarmem niezbêdnym do ¿ycia. Chleb zawsze gwarantowa³ pomy¶lno¶æ i dobrobyt. Je¿eli gospodarze piekli na Wielkanoc wiele odmian chleba, do koszyka wk³adali po kromce ka¿dej z nich. W ca³o¶ci ¶wiêcono specjalny chlebek - paschê.
Jajko
Symbol odradzaj±cego siê ¿ycia i zwyciêstwa ¿ycia nad ¶mierci±. Wierzono, ¿e podzielenie siê jajkiem z bliskimi umacnia wiêzi rodzinne. Dotykanie zwierz±t po¶wiêconym jajkiem chroniæ je mia³o przed chorobami i z³ymi urokami.
Wêdlina
Jej obecno¶æ w koszyku mia³a zapewniaæ p³odno¶æ i zdrowie. By³a symbolem dostatku, bo nie ka¿dy móg³ sobie na ni± pozwoliæ. Od XIX wieku do koszyka wk³ada siê tradycyjn± polsk± kie³basê.
Ser
Jest w sensie pozytywnym symbolem zale¿no¶ci miêdzy cz³owiekiem a si³ami przyrody. Jako ¿e pochodzi od krów, owiec i kóz, ma zapewniæ rozwój stada zwierz±t domowych.
Sól
¯yciodajny minera³. Uznawano j± za symbol oczyszczenia, za sedno istnienia i prawdy. Wierzono, ¿e posiada w³a¶ciwo¶ci odstraszania z³a. Sól chroni miêso przed zepsuciem. Po¶wiêcona, ma chroniæ przed z³em i zepsuciem nasze dusze.
Chrzan
Obrazowa³ ludzk± si³ê i krzepê fizyczn±. Mia³ równie¿ wspomagaæ skuteczno¶æ innych ¶wiêconych pokarmów.
Ciasto
Do ¶wiêconki ciasto zosta³o w³±czone jako ostatnie. Symbolizowa³o umiejêtno¶ci i doskona³o¶æ. Najczê¶ciej by³a to wielkanocna baba. Nale¿a³o pamiêtaæ, ¿e nie mo¿e byæ to produkt kupiony, ale w³asnorêcznie upieczony. Osoba, która wk³ada³a ciasto do pieca, przez ca³y czas pieczenia nie mog³a usi±¶æ, bo ciasto mog³oby opa¶æ i wyszed³by zakalec.
Zaj±czek wielkanocny
Zwyczaj, pochodzenia niemieckiego, obdarzania dzieci w ¶wiêta Wielkanocy s³odyczami i innymi upominkami. Pocz±tkowo wystêpowa³ na ¦l±sku i Pomorzu. Koszyczki z niespodziankami od zaj±czka i z kolorowymi jajami wielkanocnymi, ³akociami, a pó¼niej tak¿e prezentami rzeczowymi, chowano w ogrodzie lub w ró¿nych skrytkach domowych, a dzieci szuka³y ich od wczesnego ranka w Niedzielê Wielkanocn±. Z czasem zwyczaj dawania dzieciom ró¿nych prezentów na Wielkanoc przyj±³ siê w innych regionach Polski.
W Wielk± Sobotê przez ca³y dzieñ trwa adoracja Chrystusa z³o¿onego do grobu. Przygotowuje siê tego dnia ¦wiêconkê, czyli ma³e porcje pokarmów, które znajd± siê pó¼niej na ¶wi±tecznym stole. ¦wiêconkê, w³o¿on± do koszyczka ozdobionego zielonymi listkami i bia³ymi serwetkami, zanosi siê do ko¶cio³a, aby ksi±dz pob³ogos³awi³.
Niedziela Wielkanocna
Jest radosnym, d³ugo oczekiwanym dniem, który spêdza siê w rodzinnym gronie. Dzieñ ten rozpoczyna porann± Msz± ¶wiêt± zwan± Rezurekcj±, któr± poprzedza uroczysta procesja z Naj¶wiêtszym Sakramentem wokó³ ko¶cio³a. Po porannej Mszy spo¿ywa siê ¶wi±teczne ¶niadanie, w trakcie którego cz³onkowie rodziny sk³adaj± sobie ¿yczenia, dziel±c siê ¶wiêconym jajkiem. W¶ród smako³yków na ¶wi±tecznym stole nie mo¿e zabrakn±æ wielkanocnych baranków i zaj±czków wykonanych z cukru, mas³a lub upieczonych z ciasta oraz wielkanocnych bab i mazurków.
Lany poniedzia³ek
Woda ¿ycia wyp³ynê³a z boku Chrystusa w Wielki Pi±tek, choæ dopiero Wielkanoc ujawnia w pe³ni jej moc oczyszczania i wspomagania odradzaj±cego siê ¿ycia. Jak ¿artobliwie okre¶lano lany poniedzia³ek, nikomu nie móg³ uj¶æ na sucho. W¶ród pisków, krzyków, szamotaniny i ¶miechu najchêtniej urz±dzano dyngus ³adnym i lubianym pannom. Ta z dziewcz±t, której nie oblano wiadrem wody albo nie wrzucono do rzeki, stawu czy chocia¿by koryta do pojenia byd³a, czu³a siê obra¿ona.
¦wi±teczne ¯yczenia
Na Wielkanoc, od króliczka,
niech Ci wpadn± do koszyczka
lukrowany mazurek i kolorowy sznurek.
Na stole ¶wiêcone, a obok baranek,
Koszyczek pe³ny barwnych pisanek
I tak znamienne w polskim krajobrazie
W bukiecie srebrzyste, wiosenne bazie.
Zielony barwinek, fio³ki i ¿onkile
- Barwami stroj± uroczyste chwile.
W dom polski wiosna wchodzi na spotkanie,
Gdy wielkanocne na stole ¶niadanie.
Mile spêdzonych ¦wi±t Wielkanocnych,
smacznego jajka i weso³ej zabawy w lany poniedzia³ek!
.
Kiedy Wielka Noc nastanie,
¿yczê Wam na Zmartwychwstanie,
du¿o szczê¶cia i rado¶ci,
które niechaj zawsze go¶ci w dobrym sercu,
w jasnej duszy i niechaj wszystkie ¿ale zag³uszy.
Alleluja dzi¶ ¶piewamy
Bogu cze¶æ i chwa³ê dajmy
Bo zmartwychwsta³ nasz Zbawiciel,
Tego ¶wiata Odkupiciel.
Zdrowia, rado¶ci i powodzenia
To s± najszczersze moje ¿yczenia.
Weso³ego królika, co po stole bryka,
spokoju ¶wiêtego i czasu wolnego,
¿ycia zabawnego w jaja bogatego
i w ogóle wszystkiego najlepszego!!!
Opracowa³a: Jolanta Witaszczyk
Publiczne Samorz±dowe Przedszkole ze Stawu Kaliskiego
Przypisy:
Ciupa E., Zawadzka A. "Wielkanocny czas". Wychowanie w Przedszkolu 2005 nr 3 s. 43-45
Milewska M. "Polska tradycja - Wielkanoc". Sprawy Nauki - Biuletyn Ministerstwa i Nauki 2005 nr 3
Ogrodowska B. "Zwyczaje, obrzêdy i tradycje w Polsce". Warszawa, Verbinum 2001
www.wielkanoc.opoka.org.pl
www.interia.pl-wielkanoc
www.aster.pl/¿yczenia/wielkanoc.htm
wersja spakowana w formacie Microsoft Word (715 KB)
dzia³: Krótkie gazetki na d³ugie przerwy
|